Joanna Januszewska-Jurkiewicz po sierpniu 1980 r. współtworzyła na terenie Gliwic niezależne struktury harcerskie, członek Rady Porozumienia Kręgów Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego, działaczka Niezależnego Zrzeszenia Studentów Uniwersytetu Śląskiego.
Joanna Januszewska-Jurkiewicz urodziła się 21 sierpnia 1958 r. w Zabrzu. Wychowana w rodzinie o kresowych, lwowsko-wileńskich korzeniach. W Gliwicach uczęszczała do szkoły podstawowej i średniej. W 1977 r. rozpoczęła studia historyczne na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego. W roku akademickim 1980/1981 zaangażowała się w działalność autonomicznego samorządu studenckiego i Niezależnego Zrzeszenia Studentów. Od 1971 r. związana z harcerstwem, po sierpniu 1980 r. aktywnie uczestniczyła w tworzeniu niezależnych struktur harcerskich. Brała udział w zorganizowanej 30 października 1980 r. w Gliwicach zbiórce założycielskiej Środowiskowego Kręgu Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego (KIHAM) będącej częścią ogólnopolskiej struktury dążącej do przywrócenia w harcerstwie tradycyjnych wartości, takich jak: społeczny charakter służby instruktorskiej, wychowanie zgodnie z ideałem zawartym w tradycyjnym przyrzeczeniu harcerskim, nieupolitycznianie harcerstwa. Zasiadła w gliwickiej Radzie Kręgu w Gliwicach, a 22 listopada 1980 r. w Warszawie weszła w skład Rady Porozumienia Kręgów Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego. Po wprowadzeniu stanu wojennego kontynuowała działania w ramach Szczepu „Sokół” Hufca Gliwice w oparciu o program KIHAM, zajmowała się również dystrybucją wydawnictw niezależnych. Na początku 1983 r. znalazła się w kręgu zainteresowania gliwickich struktur Służby Bezpieczeństwa. W lutym 1983 r. wytypowano ją jako kandydata na tajnego współpracownika, jednak jej nieprzejednana postawa, jak stwierdzono, „wroga wobec sytuacji społeczno-politycznej kraju”, spowodowała, że nie tylko zrezygnowano z werbunku, ale założono Sprawę Operacyjnego Sprawdzenia o kryptonimie „Historyk”, którą na początku 1986 r. przekwalifikowano na Sprawę Operacyjnego Rozpracowania. W ocenie funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa Joanna Januszewska była „duchowym przywódcą” grupy harcerzy związanych z „ruchem oazowym” i podejmowała „szereg negatywnych politycznie inicjatyw oraz działań wychowawczo-ideowych”. Rozpracowanie zakończono dopiero 27 września 1989 r. Z inspiracji Służby Bezpieczeństwa uniemożliwiono jej rozpoczęcie kariery naukowej w normalnym trybie. W latach 1981–1988 pracowała jako nauczyciel historii i wychowawca klasy w Szkole Podstawowej nr 22 w Gliwicach. Dopiero w 1987 r. została asystentką w Zakładzie Metodologii i Metodyki Nauczania Historii Instytutu Historii Uniwersytetu Śląskiego. W 1995 r. obroniła pracę doktorską pt. „Zaolzie w polityce rządu i opinii społeczeństwa polskiego”. W latach 1996–2007 adiunkt w Zakładzie Historii Najnowszej 1918–1945 Instytutu Historii Uniwersytetu Śląskiego, a od 2007 r. starszy wykładowca tamże. W 2011 r. otrzymała stopień doktora habilitowanego na podstawie rozprawy pt. „Stosunki narodowościowe na Wileńszczyźnie 1920–1939”, za którą otrzymała również Nagrodę Honorową w XI edycji Konkursu im. Wacława Felczaka i Henryka Wereszyckiego. W swoich badaniach koncentruje się na dziejach politycznych i społecznych tzw. regionów pogranicza, polityce narodowościowej i zagranicznej II Rzeczpospolitej, problematyce mniejszości narodowych w międzywojennej Polsce oraz historii harcerstwa. Mieszka w Gliwicach.