Start nowego portalu Muzeum w Gliwicach

System komunistyczny narzucony Polsce po II wojnie światowej na prawie pół wieku określił nie tylko porządek sprawowania władzy, ale także usiłował podporządkować jednej ideologii większość sfer życia społecznego. Trwające ponad czterdzieści lat rządy jednej, masowej i hierarchicznie zorganizowanej partii doprowadziły do stopniowego narzucenia wzorców sowieckich i włączenia kraju nad Wisłą w system państw satelickich uzależnionych od „ojczyzny światowego proletariatu”. Władza, posługując się systemem terroru oraz różnorodnymi środkami przemocy, sprawowała monopol informacyjny i kierowała scentralizowaną gospodarką. Lokalne modyfikacje czy niewielkie odstępstwa od kanonicznych reguł ustalonych w Moskwie oraz modyfikacje, którym ów system rządów ulegał w kolejnych dekadach, nie wpłynęły zasadniczo na istotę rzeczy.

Polska przez cały ten okres pozostała państwem niesuwerennym i niedemokratycznym. Państwem, w którym wypaczano istotę prawa, a konstytucyjne zapisy o wolności słowa czy wyznania były w rzeczywistości nic nieznaczącymi fragmentami zadrukowanego papieru. Reformy reżimu nie zmieniały jego natury. Pomimo częściowego odejścia po 1956 r. od modelu stalinowskiego totalitaryzmu i odrzucenia terroru jako narzędzia sprawowania władzy, w chwilach jej zagrożenia rządzący nie cofali się przed sięgnięciem po radykalne środki.

Zabici mieszkańcy Trójmiasta w grudniu 1970 r. czy górnicy katowickiej kopalni Wujek, do których jedenaście lat później funkcjonariusze ZOMO strzelali ostrą amunicją, są tragicznym przykładem opresyjności i bezwzględności rządów komunistycznej monopartii. Zakatowani w stalinowskich więzieniach, zastrzeleni w lasach, w Poznaniu, Gdańsku i Szczecinie, zabici w stanie wojennym wskazują, że Polska nie była „najweselszym barakiem w obozie”.

I choć w społeczeństwie przeważały postawy przystosowawcze, a – wyjąwszy pierwsze powojenne lata – zorganizowany opór nigdy nie miał charakteru masowego, były osoby, które czynem sprzeciwiały się komunistycznej władzy – reżimowi, który miał aspiracje ogarnąć i uregulować wszystko.

W czerwcu 2019 r. mija trzydzieści lat od momentu, kiedy większość Polaków, biorących udział w częściowo demokratycznych wyborach parlamentarnych pokazała rządzącym czerwoną kartkę. Zmiany, które nastąpiły w kolejnych miesiącach, doprowadziły do demontażu systemu komunistycznego i umożliwiły przejście do rządów demokratycznych i gospodarki wolnorynkowej. Wydarzenia te, określane mianem bezkrwawej rewolucji, nie byłyby możliwe, gdyby nie konkretne działania podejmowane wcześniej przez ludzi antyreżimowej opozycji, dziś często zapomnianych i tym samym nieznanych – działania niezwykle ważne, nie tylko przez utorowanie drogi do Polski niepodległej i demokratycznej, ale również jako świadectwo niezłomności postaw w obliczu zagrożenia represjami, inwigilacją ze strony policji politycznej, konsekwencjami w pracy czy ostracyzmem środowiskowym.

Muzeum w Gliwicach jest instytucją mającą za zadanie dokumentować i popularyzować najważniejsze wydarzenia i postaci z dziejów miasta, również tych najnowszych. Zdając sobie sprawę z ulotności niezapisanych świadectw i powiększających się wraz z upływem czasu sfer osobistej i zbiorowej niepamięci, w czerwcu 2018 r. rozpoczęliśmy, we współpracy ze Śląskim Centrum Wolności i Solidarności, realizację przedsięwzięcia pod nazwą Gliwicka Opozycja. Naszym celem jest zebranie relacji uczestników szeroko pojętego oporu społecznego, działaczy różnych nurtów i środowisk, ludzi odważnych, zaangażowanych w działalność wolnościową i za tę działalność prześladowanych. Chcemy również zgromadzić i zachować dla przyszłych pokoleń pamiątki, fotografie, wydawnictwa niezależne i dokumenty związane z tą tematyką. Mamy nadzieję, że portal internetowy spełni swą rolę informacyjną i edukacyjną. Projekt ma charakter rozwojowy. Nie chcemy ograniczać się jedynie do ostatniej dekady PRL. Planujemy systematycznie rozbudowywać nasz serwis i uzupełniać go o nowe treści. Na stronie internetowej prezentujemy teksty, nagrania, fotografie, grafiki i dokumentację ikonograficzną pochodzącą ze zbiorów własnych, jak również placówek archiwalnych oraz kolekcji prywatnych, w tym osobiste pamiątki osób zaangażowanych w działalność opozycyjną. Część z biogramów umieszczonych na stronie powstała w ramach realizowanego przez Instytut Pamięci Narodowej projektu Encyklopedia Solidarności, pozostałe zostały opracowane na potrzeby niniejszego portalu. Również i one będą sukcesywnie uzupełniane w ramach prac nad projektem.

Portal internetowy Gliwicka Opozycja 1945-1990 został przygotowany przez pracowników Muzeum w Gliwicach we współpracy i konsultacji merytorycznej ze Śląskim Centrum Wolności i Solidarności oraz historykami Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Katowicach. Udało nam się w jednym miejscu zgromadzić informacje o wydarzeniach, a przede wszystkim osobach, które nad Kłodnicą przecierały polską drogę do wolności. Mamy nadzieję, że taka forma przyczyni się do upowszechniania wiedzy o przeszłości Gliwic.

Dziękujemy za relacje i udostępnienie materiałów wszystkim osobom prywatnym. Dziękujemy również podmiotom, które udostępniły na rzecz portalu swoje zbiory, zwłaszcza: Instytutowi Pamięci Narodowej, w tym redakcji „Encyklopedii Solidarności”, oraz Stowarzyszeniu Pokolenie w Katowicach. Szczególne podziękowania kierujemy do Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności, które współtworzy niniejszy projekt.