Solidarność Walcząca w Gliwicach

Solidarność Walcząca (SW) była jedną z najważniejszych organizacji antykomunistycznej i niepodległościowej opozycji w Polsce w latach osiemdziesiątych XX w. Powstała we Wrocławiu w czerwcu 1982 r. na skutek narastającego w tamtejszym podziemiu sporu o dalszą taktykę i strategię funkcjonowania opozycji politycznej w warunkach stanu wojennego. Solidarność Walczącą utworzyło grono działaczy Regionalnego Komitetu Strajkowego (RKS) NSZZ „Solidarność” Dolny Śląsk, skupione wokół szefa pionu propagandy RKS Kornela Morawieckiego.

Nowa organizacja szybko zaczęła się rozszerzać na inne miejscowości w Polsce. SW przyciągała działaczy podziemia, poszukujących skutecznych metod walki z systemem komunistycznym, rozczarowanych pozbawioną inwencji polityką liderów podziemnej Solidarności. Jako pierwsze zaczęły powstawać komórki tej organizacji na Dolnym Śląsku i pogranicznych obszarach sąsiednich regionów. We wrześniu 1982 r. powstał oddział SW w Katowicach założony przez doktorów fizyki Uniwersytetu Śląskiego: Sławomira Bugajskiego i Barbarę Kowalczyk. Od maja 1985 r. oddziałem kierowała Janina Jadwiga Chmielowska, ukrywająca się od 13 grudnia 1981 r., w latach 1982–1989 przewodnicząca Regionalnej Komisji Koordynacyjnej (RKK) NSZZ „Solidarność” Regionu Śląsko-Dąbrowskiego.

Działacze gliwickich struktur podziemnych początkowo odmówili członkostwa w SW. Sprawnie funkcjonowała tu organizacja o nazwie Gliwicka Delegatura NSZZ „Solidarność”, która zrzeszała kilkanaście różnych grup. Kierował nią Tadeusz Drzazgowski. Po sukcesie trzeciomajowej manifestacji z 1982 r. w Gliwicach Kornel Morawiecki zaprosił gliwickich działaczy do współpracy. Drzazgowski spotkał się z Morawieckim we Wrocławiu w czerwcu 1982 r. i przekazał mu odpowiedź odmowną Delegatury. Jednakże wobec programowej słabości krajowej Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej (TKK) NSZZ „Solidarność” wśród części gliwickich opozycjonistów narastało pragnienie bardziej zdecydowanego działania.

Kilka miesięcy później ponowne kontakty gliwickich działaczy z SW nawiązał dr Sławomir Bugajski. Sformalizowaną gliwicką grupę Solidarności Walczącej założył w czerwcu 1983 r. Tadeusz Bełz, ps. Lew. Następnie dołączyli: Jan Wojnar z Regionalnej Komisji Koordynacyjnej, ps. Tania, Tadeusz Drzazgowski, ps. Spokojny, Andrzej Grabara i Zbigniew Sawicki z Edwardem Wróblewskim. W kolejnych latach – poprzez łączniczkę Janinę Fraszkowską – wspomagał tę grupę Kazimierz Michalczyk z Berlina (internowany od 6 listopada do 9 grudnia 1982 r.). Stałe kontakty Gliwic z Wrocławiem, w tym wymianę nielegalnych wydawnictw, utrzymywał kolejarz, dyżurny ruchu na stacji PKP w Gliwicach Tadeusz Bronicki, a także student wrocławskiej polonistyki z Zabrza – Krzysztof Winnicki.

Nowo utworzona grupa Solidarności Walczącej – według donosu tajnego współpracownika SB, ps. Maj – „miała na celu prowadzenie dywersji, sabotażu, terroru psychicznego i fizycznego, ataków bezpośrednich na funkcjonariuszy MO, SB i WP, zdobycie broni, materiałów wybuchowych i innych akcesoriów potrzebnych do realizacji celu. Obecnie nawiązano kontakt z oficerem WP, który po dłuższych dyskusjach i nakłanianiu go obiecał dostarczyć broń i inne wojskowe materiały za obcą walutę”. Zapis tego absurdalnego donosu stanowi przykład przypisania Solidarności Walczącej łatki organizacji terrorystycznej, która funkcjonowała w propagandowym przekazie do końca PRL.

Celem Solidarności Walczącej – jak pisze dr Łukasz Kamiński – „nie było wywołanie rozlewu krwi. Chodziło o pokazanie władzy, że w przypadku eskalacji przemocy z jej strony znajdą się ludzie gotowi podjąć walkę”. Działalność gliwickiej grupy SW koncentrowała się przede wszystkim na druku i kolportażu podziemnych wydawnictw, takich jak „Podziemny Informator Katowicki” (PIK), „Wolni i Solidarni” (WiS), „Solidarność Walcząca”, ulotek czy karykatur.

Do połowy 1985 r. główną drukarnię prowadził Tadeusz Drzazgowski. Utrzymywał on ścisłe kontakty ze strukturami we Wrocławiu oraz z szefową oddziału SW w Katowicach Janiną Jadwigą Chmielowską (przez Bugajskiego). Drzazgowski był założycielem kilku drukarń i szkoleniowcem kilkunastu zespołów drukarskich na Górnym Śląsku. W sierpniu 1985 r., po dekonspiracji jego drukarni w Gliwicach, był ścigany listem gończym, ale nigdy nie został złapany. Drukował nadal, ale już głównie we Wrocławiu. Dekonspiracja gliwickiej drukarni zakończyła się dwuletnimi wyrokami więzienia dla pięciu innych osób, ale nie osłabiło to działalności SW, gdyż żaden ze skazanych nie należał do SW.

Gliwicka grupa oddziału katowickiego SW była głęboko zakonspirowana. Świadczy o tym m.in. ogólnopolski schemat struktury SW, opracowany przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych na początku 1989 r. We wspomnianym dokumencie nie występują Gliwice, natomiast w przypadku oddziału katowickiego SW występuje informacja: „oddział mało rozpoznany. Na szeroką skalę współpracuje z innymi organizacjami i z Wrocławiem”. Gliwiccy działacze SW działali również w innych strukturach konspiracyjnych, funkcjonujących aktywnie w różnych latach.

Bibliografia

Organizacja Solidarność Walcząca w Wielkopolsce w latach 1983–1990,red. Krzysztof Brzechczyn, Przemysław Zwiernik, Poznań 2009.

Solidarność Walcząca w dokumentach, t. I: W oczach SB, wybór, wstęp i opracowanie Łukasz Kamiński, Wojciech Sawicki, Grzegorz Waligóra, Warszawa 2007.

Solidarność Walcząca. 35. rocznica powstania, „Rzeczpospolita” nr 138,16.VI.2017.

http://www.encysol.pl/wiki/Janina_Jadwiga_Chmielowska

http://www.encysol.pl/wiki/Tadeusz_Bełz

http://www.encysol.pl/wiki/Tadeusz_Drzazgowski

https://sw.ipn.gov.pl/

Tekst konsultowany w listopadzie 2019 r. z działaczami śląskiej konspiracji: Janiną Jadwigą Chmielowską, Tadeuszem Drzazgowskim, Andrzejem Jarczewskim i Kazimierzem Michalczykiem.

Od redakcji portalu: Badania nad działalnością Solidarności Walczącej w Gliwicach trwają i pod wieloma względami mają charakter prekursorski. Czasem nie potrafimy uniknąć błędów, zapewniamy jednak, że każdą informację sprawdzamy i konfrontujemy z dostępną literaturą i źródłami. Jesteśmy wdzięczni za wszystkie sugestie i uwagi.