Drukarze i kolporterzy. Niezależna prasa w Gliwicach

W latach 1980–1989 w Gliwicach ukazywało się kilka wydawnictw opozycyjnych. Już we wrześniu 1980 r. powstał „Biuletyn Informacyjny NSZZ Solidarność przy Politechnice Śląskiej”, który był wydawany przez Komitet Uczelniany „Solidarności” Politechniki Śląskiej w okresie od 19 października 1980 r. do 27 listopada 1981 r. Pierwszy zespół redakcyjny tworzyli: Marta Rutkowska, Tadeusz Grabowiecki (założyciel pisma) i Stanisław Złoty; następnie do redakcji dołączyli: Urszula Brachman, Mieczysław Pazdur, Jerzy Błahut, Anna Dubińska, Bolesław Wantuła i Andrzej Jarczewski. Zamieszczano artykuły nt. sytuacji w kraju i na świecie oraz m.in. informacje o możliwościach dostępu do trudno osiągalnych książek.

Innym pismem związanym z opozycją na Politechnice Śląskiej były „Informacje” wydawane przez Niezależne Zrzeszenie Studentów Politechniki Śląskiej w okresie od 20 października 1980 r. do 24 listopada 1981 r. Do zespołu należeli działacze NZS: Adam Pilch, Jerzy Popich, Janusz Moszyński, od nr. 13.: Zbigniew Kopczyński, Marek Mencel, Jerzy Grzywocz; współpracowali Andrzej Węgierski, Tadeusz Korczyński, Michał Monikowski, Jerzy Rożałowski. W „Informacjach” zamieszczano wiadomości i komentarze dotyczące bieżącej sytuacji w kraju, teksty rocznicowe, początkowo kierowane do studentów, następnie także do uczniów szkół średnich.

Po wprowadzeniu stanu wojennego środowisko opozycjonistów postanowiło uruchomić konspiracyjne środki społecznego przekazu. Andrzej Jakubiec, Bogusław Choina i Tadeusz Drzazgowski rozpoczęli druk ulotek formatu A5 sygnowanych przez Konfederację Polski Niepodległej oraz Solidarność. Ulotki zawierały hasła takie jak „Wypuścić internowanych”, „Odwołać stan wojenny”, „Przywrócić Solidarność”.

14 grudnia 1981 r. Bogusław Choina w mieszkaniu Danuty Szczerek uruchomił półprofesjonalną drukarnię ulotek. Nadano im tytuł zaproponowany przez Władysława Kostrzewskiego: „Biuletyn II Garnituru Gliwickiej Delegatury NSZZ «Solidarność»”. Biuletyn wydawano co dwa tygodnie, początkowo w nakładzie 500–1000 egzemplarzy, a po udoskonaleniu techniki z jednej matrycy drukowano ok. 2000 stron. W skład redakcyjnego zespołu wchodzili Bogusław Choina, Andrzej Szlachta, Andrzej Jarczewski, Piotr Kowrygo, Tadeusz Drzazgowski. Od maja 1982 r. pismo nosiło nazwę „Manifestacja Gliwicka” i było wydawane do maja 1989 r. oraz kolportowane w regionie śląsko-dąbrowskim.

Ze studenckiej drukarni mniej lub bardziej regularnie wychodziły zarówno podziemne pisma, jak i publikacje zwarte. Od maja 1982 r. wydawano własny periodyk „AGO” (podtytuł „Biuletyn Akademickiej Grupy Oporu Politechniki Śląskiej, od nr. 3. z dopiskiem „przy Gliwickiej Delegaturze RKW NSZZ »Solidarność« Regionu Śląsko-Dąbrowskiego”). Łącznie ukazało się dziewięć dwustronicowych numerów w formacie A4, drukowanych na powielaczu lub w ramkach w nakładzie ok. 2000 egzemplarzy. Z drukarni AGO wychodziły też inne wydawnictwa, w tym „Tygodnik Wojenny” drukowany techniką sitodruku z gotowych sit otrzymanych z Warszawy. W styczniu Andrzej Jarczewski oraz Tadeusz Drzazgowski wydali tomik wierszy różnych autorów zatytułowany „Reduta Śląska”. Większość zebranych utworów powstała w pierwszych tygodniach stanu wojennego.

Od maja 1982 r. ukazywał się nieregularnie redagowany przez Jarczewskiego biuletyn „Stan ducha”. Koniec działalności drukarskiej gliwickich studentów nastąpił w czerwcu 1984 r., kiedy to zatrzymani zostali przez Służbę Bezpieczeństwa Jarosław Cyrankiewicz oraz Marek Gabryś. Drukarnia, w której powstała znaczna część biuletynów i ulotek gliwickiej konspiry, nie wpadła w ręce tajnej policji, faktycznie jednak nastąpił kres działania studenckiej części AGO.

W Gliwicach drukiem i kolportażem prasy i wydawnictw podziemnych zajmowały się także inne grupy, kierowane m.in. przez Zbigniewa Sawickiego, Tadeusza Bełza, Andrzeja Grabarę czy Kazimierza Michalczyka, które rozprowadzały kilkaset egzemplarzy różnych wydawnictw podziemnych, takich jak ulotki, prasa czy książki. Istotną rolę odegrał Andrzej Gałażewski.

Chcesz, aby gazetki docierały do Ciebie w stanie nadającym się do czytania, nie składaj jej wielokrotnie, bo to niszczy papier, a tekst staje się nieczytelny. Jeden egzemplarz gazetki może i powinien obsłużyć 30–50 czytelników. Po przeczytaniu przekaż gazetkę koledze w stanie, w jakim sam chciałbyś ją otrzymać. Stosowanie się do w.w. wskazań będzie Twoim wkładem w upowszechnianie niezależnej informacji i wydawnictw. Myśl zatem i innych do myślenia nakłaniaj,

„Manifestacja Gliwicka”, rok 1984, nr 42

Drukował on i kolportował śląską edycję „Tygodnika Mazowsze”, „Regionalny Informator Solidarności RIS” i „Głos Śląsko-Dąbrowski”, a ponadto szkolił opozycyjnych drukarzy w regionie. Aresztowany w połowie kwietnia 1986 r., spędził w areszcie bez wyroku prawie sześć miesięcy.

Spośród mniejszych grup warto wymienić powstały w 1984 r. Komitet Oporu Społecznego (KOS), w którego skład weszło podziemne wydawnictwo Wokół Nas. Jego założycielami byli m.in. Rafał Budnik, Marek Kusto i Marek Kempski. Od 1985 r. KOS wydawał czasopismo „Wokół nas”, a po 1989 r. nazwę tę przyjęło wydawnictwo, którego właścicielem został Rafał Budnik.

Kamil Kartasiński

Bibliografia

Bogusław Tracz, Gliwice. Biografia miasta,Gliwice 2018, s. 453–454.

Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, tom 1, Warszawa 2010.

Andrzej Jarczewski, Trzy garnitury Gliwickiej Delegatury NSZZ „Solidarność”. Relacja uczestnika wydarzeń [w:] Władza, polityka i społeczeństwo w Gliwicach w latach 1939–1989, s. 218–242.